sábado, 5 de enero de 2013

Un adeus sentido

     Hoxe é un deses días que desexariamos que non existisen. Un día no que as circunstancias obrigan a dicir adeus. 
     Hai pouco máis de 2 anos comezamos unha andadura que nos levou a tres compañeiros e amigos a organizar o Encontro sobre o que fomos informando neste blogue ("As mulleres na Historia de Galicia. I Encontro Interdisciplinar de Historia de Xénero"). Como escribimos os tres coordinadores no Limiar das actas que resultaron dese Encontro, a realización desa empresa non tería sido posible sen o apoio de diversas persoas e institucións e nun lugar destacado sinalamos a disposición e amabilidade de María del Carmen Rodríguez González, profesora da Facultade de Xeografía e Historia da Universidade de Santiago de Compostela, que foi a responsable académica do Encontro. É dicir, quen nos axudou a converter  o noso pequeno proxecto nunha actividade "universitaria".
     Lamentablemente, MariCarmen acaba de deixarnos. Sen posibilidade dunha despedida, a Facultade na que era vicedecana e o Departamento no que exercía como docente e investigadora quedaron orfos da súa presenza e da súa vitalidade. O retorno post-vacacional será máis duro para todos os seus colegas. Unha ausencia sempre é un baleiro que non pasa desapercibido e este notarase especialmente. Por desgraza, parece custarnos moito recoñecer a importancia das presenzas en vida, é dicir, a importancia dos que están connosco tódolos días e que nos parecen figuras seguras no percorrer das nosas vidas. Mais a vida é fráxil. Moito máis do que pensamos, máis do que nos gustaría. Tristemente, agora a ausencia de MariCarmen é unha realidade.
     Nunha entrada anterior deste blogue demos conta dos seus principais méritos académicos, mais agora quixera destacar brevemente aqueles trazos que a nivel persoal farán que non a esqueza e que forme parte da miña "memoria universitaria" para sempre. Ademais, con estas verbas despido este blogue que comezou con motivo dese Encontro no que MariCarmen estivo presente ao decidir apoiar, unha vez máis, ao alumnado. Sirvan, pois, estas verbas como sentida homenaxe cara ela, unha homenaxe que agardamos que sexa respaldada polos seus compañeiros e amigos e que lle dediquen en breve algúns dos seus traballos. Pois o traballo, a investigación, a historia e máis concretamente o medievalismo foron os nexos que nos achegaron a ela.
    
     MariCarmen chegou á miña vida no segundo curso da Licenciatura. Como responsable do segundo cuadrimestre da materia "Historia Medieval de España", as súas aulas axudáronme a coñecer mellor o pasado da Península Ibérica ao longo da Plena e Baixa Idade Media. Fago memoria e aínda lembro os seus intentos para que foramos participativos na aula... Tamén recordo o seu desexo de que falaramos todos para o que nos pedía a outros que esperaramos a respostar ás súas preguntas a ver se se animaba a participar alguén máis... 
     Lembro, así mesmo, que ese ano veu á Facultade un deses historiadores de referencia que, aínda que non disfrutei do seu Maxisterio persoalmente, é ben admirado por min e mestre dos meus Mestres: o prof. José Ángel García de Cortázar. MariCarmen pediunos que asistiramos á presentación dun libro de conversas con el que acababan de publicar. Consideraba practicamente inaceptable que non asistiramos. Canta razón! Dalgún modo, ela foi a primeira en animarnos a coñecer a persoa e sobre todo a obra de tan insigne medievalista que tan forte pegada deixou nela mesma e nos seus compañeiros da Área de Medieval de Santiago de Compostela. 
     Tamén recordo que grazas a ela entrei en contacto coa obra doutro referente da historiografía medieval española, Francisco Javier Fernández Conde. A súa síntese dos séculos XIV e XV -a segunda edición revisada, tiña que ser esa!!!- era lectura obrigatoria. Sobre esa obra, relativa ás transformacións do feudalismo tardío, debiamos conversar nunha especie de seminario que tiñamos con ela en grupos reducidos. E aínda lembro o produtivo daquela sesión.
     Ah! E como non lembrar as exposicións na aula? Ao meu grupo e a min tocárannos os pogromos antixudaicos e dende aquela a obra de Mitre fica entre os libros da miña estantería. 
     Volvemos a atoparnos nas aulas catro anos despois. Na materia de "Feudalismo, territorio e poder" do Máster en Estudos Medievais Europeos da USC. Unha materia que este ano xa non impartirá pero da que gardaremos memoria os alumnos do ano pasado, o derradeiro para ela. Como esquecer a miña propia coroación? Non deliro, só recordo... MariCarmen impartía unha parte interesantísima da materia, a dedicada ás mulleres aristócratas na Idade Media, que mellor regalo para min tratando sobre ese tema? Sen dúbida, disfruteino. Pero, sendo como era ela, non ía sorprendernos? Claro que si. O último día tiñamos que "facer unha obra de teatro", e aí, como Fernando I, MariCarmen concedeume a coroa do Reino. O que daquela foi unha desconcertante sorpresa, hoxe é unha grata lembranza.
     Pero máis alá das aulas, o despacho e os corredores da Facultade continuaron sendo magníficos espazos nos que coincidir con MariCarmen e intercambiar saúdos. Ela non soamente saudaba, parábase a falar con un. 
    Coincidimos tamén como asistentes no congreso que se celebrou alá polo 2009 en Sahagún sobre "Alfonso VI y su legado". Sen dúbida, ela, estudosa de Jimena Muñiz ( http://gredos.usal.es/jspui/bitstream/10366/69971/1/Concubina_o_esposa_Reflexiones_sobre_la_.pdf) e eu, interesado polo papel e a situación das mulleres na sociedade medieval, compartiamos o interese por esa figura e polo resto das "mulleres de Afonso VI". Tristemente unha desexadísima monografía sobre a nai da se cabe aínda máis fascinante dona Tareixa de Portugal, non verá a luz. Tampouco o farán máis investigacións súas sobre o Bierzo... Aínda lembro que hai uns meses falamos do ben que estaría que publicaran ela e a súa colega e amiga, a profª Mercedes Durany, un volume no que foran recompilados os diversos traballos que teñen sobre a organización social e espacial desa zona. "Tal vez algún día", dixo daquela. 
     Persoa vital, alegre e optimista, de palabra fácil e saúdo efusivo e afectuoso, MariCarmen foi das primeiras en felicitarme pola bolsa de colaboración no departamento de Historia Medieval e Moderna. Ademais, estivo aí durante a maior parte da presentación da miña Memoria de Licenciatura e non dubidou en entrar no momento no que o tribunal me ía dar a cualificación para felicitarme a continuación. Aí estivo. Foi o 2 de novembro, quen nos ía dicir que hoxe chorariamos a súa perda? En dous meses, pasamos da ledicia á tristura. Aínda así, sempre llo agradecerei.
     Resulta triste pensar que MariCarmen xa non estará na lectura da tese que acabo de empezar. Unha tese para a que me animaba a incorporar a práctica testamentaria do Bierzo e do Reino de León para estudar o papel das mulleres. Aínda que finalmente o ámbito galego será o que trate en exclusiva para estudar con exhaustividade a posición das mulleres na sociedade medieval, sempre lembrarei a súa proposta. Quen sabe se algún día alguén ou eu mesmo poidamos establecer as semellanzas e diferenzas das mulleres galegas respecto á experiencia vital das mulleres de espazos máis próximos, como o do Bierzo que ela coñecía tan ben. 
   MariCarmen falábame un día da riqueza da documentación do século XV que ela manexara... nela atopara mil cousas interesantes... Nela aparecía a vida das xentes, a vida das mulleres... Mais, desgraciadamente, xunto á vida aparece a morte...
   Aínda así, fronte á morte-olvido, hoxe toca pensar na morte-memoria... nos recordos.
   Hoxe despedimos a María del Carmen Rodríguez González, medievalista, profesora e decana, pero tamén e sobre todo, persoa de gran calidade humana que estivo aí coas súas palabras e co seu apoio ao longo dos meus anos universitarios. Con tristeza e dende aquí dedícolle un sentido adeus! ATÉ SEMPRE!
     

   

jueves, 26 de abril de 2012


Comprácenos anunciar que esta semana saen á venda as actas resultantes do I Encontro Interdisciplinar de Historia de Xénero. As mulleres na Historia de Galicia. Esperamos contribuír con elas a divulgar a importancia histórica das nosas mulleres, así como a alentar a realización de novos estudos que as tomen en consideración, poñendo de manifesto o seu protagonismo activo no seo das sociedades pasadas, presentes e futuras.

Co desexo dunha agradable e enriquecedora lectura, convídamosvos a compartir connosco esta obra, que resultou dun esforzo colectivo que os editores queremos agradecer.

García-Fernández, Miguel, Cernadas Martínez, Silvia e Ballesteros Fernández, Aurora (eds.), As mulleres na historia de Galicia. Actas do I Encontro Interdisciplinar de Historia de Xénero, Santiago de Compostela, Andavira, 2012 (1 vol. + 1CD). Prezo: 16 €

Índice da obra "As mulleres na historia de Galicia"

martes, 20 de marzo de 2012

Despedidas e lembranzas

Quixera recuperar a voz deste blogue comunicando a boa nova da publicación das actas do I Encontro Interdisciplinar de Historia de Xénero. As mulleres na Historia de Galicia. Lamentablemente, adiántome uns días a este feliz acontecemento para falar de despedidas.

Acabamos de perder, con poucos días de diferenza, a dúas investigadoras que contribuíron cos seus traballos a enriquecer a historia das mulleres e do xénero e, polo tanto, a dar voz ás mulleres da nosa Historia. Falo da medievalista María Teresa López Beltrán e da modernista Serrana M. Rial García. Tanto a primeira, dende a Universidade de Málaga, como a segunda, vinculada á Universidade de Santiago de Compostela, onde realizou a súa tese de doutoramento (Mujer y actividad económica en la Galicia moderna: la inserción de las mujeres en la producción económica rural y urbana), deixan un importante legado historiográfico que constituirá para sempre unha referencia fundamental para calquera persoa interesada en coñecer mellor a situación das mulleres baixomedievais e do período moderno.

Apenas hai un ano que tivemos o pracer de coñecer a ambas, a unha en Lorca e á outra en Ferrol. Porén, está claro que, tanto antes coma despois, os seus estudos foron e seguirán sendo parte importante das lecturas que conforman a nosa biblioteca persoal e que nos axudan a asentar a nosa formación como historiadores, como investigadores da historia das mulleres e, sobre todo, como persoas.

Sen dúbida, lamentamos esta perda. Mais aproveitamos a ocasión para animar a que a xente lea as súas obras, xa que con este feito colaboraremos tod@s na conservación da súa memoria. E, por suposto, queda esperanza para o futuro, xa que sobre a solidez destas bases poderemos edificar un maior e mellor coñecemento sobre as mulleres da nosa Historia.

Grazas e até sempre.

domingo, 21 de agosto de 2011

domingo, 31 de julio de 2011

Ofelia Rey Castelao: premio María Josefa Wonenburger 2011

O ámbito das Humanidades e, especialmente, o da Historia recibiu unha magnífica nova a semana pasada ao coñecerse que o premio María Josefa Wonenburger 2011 foi concedido á Dra. Ofelia Rey Castelao, catedrática de Historia Moderna da Universidade de Santiago de Compostela.

Dende aquí queremos felicitala por esta merecidísima distinción xa que, ademais de ser galardoada unha dilatada carreira investigadora de primeiro nivel, prémiase o seu traballo en prol da investigación e a divulgación da historia de xénero. Unha historia que reivindica o papel das mulleres como suxeitos da Historia, apostando pola necesidade de incorporalas, como obxecto de estudo, ao quefacer historiográfico xeral.

Noraboa!

--
Miguel García-Fernández

miércoles, 27 de julio de 2011

Recoñecemento Horas de Formación do Profesorado

A Consellería de Educación e Ordenación Universitaria da Xunta de Galicia finalmente recoñeceu 12 Horas de Formación do Profesorado aos asistentes ao I Encontro Interdisciplinar de Historia de Xénero. As mulleres na Historia de Galicia http://www.edu.xunta.es/web/node/2868

Segundo nos comunican, este recoñecemento, que estará dispoñible a partir de SETEMBRO, só será efectivo para o persoal funcionario que xa aprobou as oposicións e está traballando.

Atentamente,

Tríada


domingo, 24 de julio de 2011

A necesidade dunha Academia alternativa para Galicia

Inmersos en pleno século XXI, parece que a Real Academia Galega (RAG) decidiu continuar coa liña das academias decimonónicas para seguir sendo un selecto clube de señores respetables. Nin as voces de hoxe en día, nin a experiencia e as palabras dunha autoridade como dona Emilia Pardo Bazán (http://www.culturagalega.org/album/docs/38_doc_02.pdf), parecen ter efecto entre o grupo de socios (homes), que convidan aos seus amigos (homes) para formar parte dunha institución que, sendo de homes, di querer representar a tódolos/as galegos/as (ou galego-falantes). Para min, algo non concorda.

É certo que, entre as cadeiras dos socios numerarios (e quixera remarcar o masculino), aparecen algúns nomes femininos (http://www.realacademiagalega.org/academy/FindComposition.do), pero son a excepción. Quen me pode explicar o motivo de tal sub-representación? 

Acaso non hai mulleres galegas con méritos suficientes?

Non é esta a pregunta que quixera formular... mellor a seguinte:

Acaso non hai mulleres galegas que merezan tanto ou máis unha cadeira que algún dos homes que está aí?

Dende logo, non creo que este tema se resolva procurando a paridade entre homes e mulleres. Non se trata de pedir que o 50 % das cadeiras sexan para homes e o 50 % para mulleres. Non! Iso sería unha maquillaxe absurda do "politicamente correcto".

Entendo que as Academias son selectos clubes nos que ingresan persoas que aportan algo ao obxectivo último co que se crea esa institución, polo tanto, é o criterio individual o que deberiamos seguir e ter en conta. Daquela, non hai mulleres con méritos suficientes para entrar na Real Academia Galega? Non hai mulleres que contribuíran a consolidar o galego como lingua? Acaso non temos escritoras? Non hai investigadoras que publican en galego e imparten as súas conferencias na nosa lingua? Quedándome na casa... xa entre as convidadas ao "I Encontro Interdisciplinar de Historia de Xénero. As mulleres na Historia de Galicia" podería citar algún caso.

Vendo todo isto, parece que o galego é un mundo de homes. E despois eses Académicos din que o galego é a súa lingua materna? Incluso eles mesmos terán o atrevemento de dicirnos a todos e todas que leamos en galego, que escribamos na nosa lingua, que é o noso patrimonio cultural, un patrimonio de todos/as... bla, bla, bla... "Real Atrevemento Galego", non si? De novo, teño a sensación de que algo non vai ben...

Solucións?

De momento o silencio. Silencios que me parecen de extrema gravidade cando proveñen desas Institucións democráticas que din que nos queren representar a tódolos/as galegos/as.

Só algunhas voces femininas parecen ser firmes na súa protesta e... non é hora de xuntar as voces masculinas a este discurso de reivindicación? A falta de representatividade ou visibilización social é un problema de todos/as, de homes e de mulleres...

Que nos queda ante o silencio dos demais?

Calar?

Pactar uns mínimos?

Unha Academia Galega Alternativa?

Talvez o que temos que facer é crear outras academias diferentes e verdadeiramente representativas (con mulleres e con homes nas súas cadeiras). Ao mellor así, a RAG verá cal pode ser o modelo a seguir... Crear Academias sobre a nosa lingua, sobre a nosa historia, sobre o que queiramos... pero que procuren ver a homes e a mulleres como persoas por igual.

Eu proporía unha Academia Galega de Estudos das Mulleres, unha institución na que tanto mulleres coma homes poderiamos estudar o papel das mulleres e das relacións de xénero no noso pasado e no noso presente nos máis diversos campos. Porque as mulleres e os homes convivimos, coexistimos, dialogamos... en definitiva, formamos parte da mesma sociedade.

Miguel García-Fernández